Możliwości i motywy współpracy małych i średnich przedsiębiorców Euroregionu Silesia w odniesieniu do polsko-czeskich problemów prawno-podatkowych.
1. Współczesna współpraca Polsko-Czeska
Współpraca polsko-czeska w zakresie gospodarki w dzisiejszych czasach (czyli 10 lat po wejściu do Unii Europejskiej) pokonała już pewne bariery mentalne jednak nadal rodzi wiele pytań i wątpliwości. Bez wątpienia pozostaje fakt, iż konieczne jest dalsze budowanie świadomości przedsiębiorców, ponieważ wielu z nich uważa wyjście poza granice kraju jako niepotrzebny kłopot nie widząc w tym znaczących korzyści finansowych.
Powody dla których przedsiębiorcy decydują się wyjść ze swoimi produktami czy też usługami na rynek całego regionu EuroSilesia są różne. Główne motywy to motywy finansowe, jednak nie brak jest motywów wynikających z niekorzystnych konstrukcji podatkowych i konieczności poszukiwania optymalizacji w tym zakresie.
2. Motywy wolnorynkowe
Motywy wolnorynkowe są najbardziej naturalne, ponieważ zakładają podstawową zasadę ekonomiczną popytu i podaży. Rynek nasycony pewnymi rodzajami usług czy też produktów w naturalny sposób szuka ujścia dla nadwyżki podaży. Te mikroekonomiczną zależność bez ekonomicznego zgłębiania stosują coraz częściej małe i średnie przedsiębiorstwa.
a. Rozszerzenie rynku zbytu
Po roku 2004, czyli po integracji Polski i Czech z Unią Europejską duże podmioty od razu zaznaczyły swoją obecność na rynkach zagranicznych, szczególnie tych mało oddalonych od siebie i w sposób naturalny podobnych. W początkowej fazie (po integracji) małe i średnie przedsiębiorstwa nie rozumiały zawiłości podatkowych, a wywodząc się z byłego bloku wschodniego, i pamiętając dużą niechęć organów kontrolnych do przedsiębiorczości, z ostrożnością podchodziły do nowych możliwości. Kryzys roku 2008 zmobilizował jednak małe i średnie podmioty do poszukiwania nowych rynków zbytu. Kilka lat obecności w strukturach Unii Europejskiej, a także otwarcie granic dla swobodnego przepływu towarów zaczęło budować świadomość braku barier i wejścia na rynek UE.
b. Optymalizacja portfela odbiorców bez zwiększania mocy produkcyjnych wśród małych a niekiedy i dużych przedsiębiorców niejednokrotnie panuje pogląd, iż zwiększanie mocy produkcyjnych i zwiększanie wolumenu klientów nie jest możliwe, więc niechętnie podchodzą do ekspansji. Z doświadczenia autora wynika, iż wiele firm rezygnuje z jednego z rynków przenosząc się na atrakcyjniejszy rynek, szukając tym samym lepszych odbiorców na których mogą realizować większe marże. Taka sytuacja dotyczy raczej firm rodzinnych i małych. Dla takich firm dynamika działania jest bardzo duża, jednak z reguły nie stać ich na profesjonalne doradztwo podatkowe i borykają się z podstawowymi problemami takimi jak zatrudnianie, rozliczanie kosztów ponoszonych w Polsce, rozliczenie podatku międzynarodowego.
3. Motywy podatkowo-księgowe i makroekonomiczne
a. Obniżenie podatku dochodowego
Różnice w zakresie podatku dochodowego pomiędzy krajami, zawsze prowadziły do optymalizacji podatkowych. Stawka podatkowa w Polsce dla przedsiębiorców wynosząca 19% podatku dochodowego (podczas gdy w Czechach obowiązuje stawka 15%) jest dla obywateli polskich mało atrakcyjna biorąc jednocześnie pod uwagę umowę o unikaniu podwójnego opodatkowania, która z Czechami korzysta z zasady wyłączenia z progresją.1 Warto tutaj wspomnieć o sposobie rozliczania podatku. Polak prowadzący działalność na terenie Czech jest zobowiązany do zapłacenia podatku wg czeskich przepisów i czeskiej stawki. Jednak jako rezydent podatkowy Polski (posiadający w Polsce ośrodek interesów życiowych) dochody z całego świata musi rozliczyć w Polsce. W Polsce jednak dochód z Czech jest wyłączony z opodatkowania, a jedynie może podwyższyć stawkę progresji podatkowej. W przypadku jednak gdy polski przedsiębiorca korzysta ze stawki podatku liniowego jego czeski dochód pozostaje bez wpływu na opodatkowanie w Polsce. W przypadku obywatela czeskiego prowadzącego działalność w Polsce, opodatkowanie co do zasady odbywa się na terenie Polski i wg polskiej stawki podatkowej. W Czechach jednak, obywatel czeski dokonuje rozliczenia podatku od całości dochodów odliczając od podatku podatek zapłacony w Polsce.
b. Oszczędności w zakresie Cashflow na VAT
Wiele organów podatkowych i przedstawicieli władz wyraża się na ten temat pejoratywnie, jednak należy tutaj wspomnieć, iż tego rodzaju działalność nie zawsze jest kryminalna, a w wielu przypadkach wymusza takie działanie rynek. Weźmy przedsiębiorcę, który na terenie Unii sprzedaje usługi drukarskie (przykład z życia). Klient prowadząc działalność w Polsce zamawia usługi w drukarniach na terenie Polski (z podatkiem VAT, który ma prawo odliczyć i otrzymać do 60 dni) i sprzedaje ze stawką 0% VAT na teren różnych krajów unii Europejskiej (w tym Czech). Klient w Polsce musi czekać 60 dni na zwrot VAT, który mu się prawnie należy i nie podlega wątpliwości, jednak z uwagi na długi termin zwrotu, zagrożenie kontrolami przy zwrocie, i ryzyku podatkowemu podczas przewlekłości postępowań, wygodniej ma założyć działalność na terenie Czech gdzie kupuje od swojego dostawcy w tej samej cenie jednak już ze stawką 0% i sprzedaje na teren UE lub do Czech opodatkowując podatkiem VAT na terenie Czech. Takie przypadku powodują wynoszenie obrotów za granicę i z punktu widzenia Państwa Polskiego są mało opłacalne dla budżetu, ponieważ podatek dochodowy płaci z reguły czeska spółka w Czechach. Analogicznie sprawa wygląda w odwróconym przypadku, gdy chodzi o obywatela czeskiego. Warto tutaj poddać pod rozwagę czy zmiana przepisów o zwrocie VAT (np. zwrot w 3 dni bez możliwości wstrzymania zwrotu – kontrola po zwrocie, zabezpieczenie wekslem lub na nieruchomości lub przywłaszczenie sprzętu na zabezpieczenie na rzecz organu) nie rozwiązałoby tego problemu. Rozwiązanie tego problemu powinno leżeć w interesie Państwa, by podatki dochodowe obywateli i ich spółek pozostały na terenie kraju. Autor w praktyce zawodowej spotkał się nawet z sytuacją gdzie klient był skłonny zapłacić drożej netto, po to tylko by otrzymać fakturę z 0% VAT i nie musieć starać się o odliczenia, a także nie oczekiwać na zwrot 60 dni (co zdecydowanie poprawia cashflow i ogranicza koniecznośc kredytowania działalności). Wyliczenia prowadziły do tego, że otrzymując o 1% większą marżę handlową przy kwotach i problemach przedsiębiorcy było to bardziej opłacalne niż 60 dni „kredytować Państwo” i posiadać wysokie koszty finansowe (kredyt bankowy).
c. Wpływ różnic kursowych na motywacje do podejmowania działalności
Nie od dziś makroekonomia wpływa na biznes. Silne wahania kursu mają olbrzymi wpływ na obrót transgraniczny. Wahania kursów z roku 2008 powodowały niejednokrotnie upadki firm. Podczas gdy kurs korony czeskiej około rok temu (20.06.2013 roku) wynosił 0,1680, a w dniu pisania artykułu wynosi 0,1531. Ta pozornie niewielka zmiana to prawie 10% wartości co oznacza iż marże realizowane poniżej tej wartości powodują już stratę przedsiębiorcy. Planowanie ryzyka kursowego powinno być nieodłącznym elementem strategii ekonomicznej każdego działającego w kilku krajach przedsiębiorstwa.
4. Możliwości prawne
a. Otwarcie oddziału
Otwarcie oddziału przedsiębiorcy zagranicznego istnieje zarówno po stronie Czeskiej jak i Polskiej, i gwarantuje to Traktat Europejski (art. 43 – Zakaz ograniczania swobody przedsiębiorczości na terenie UE). Konstrukcja prawa polega na wpisie do rejestru handlowego kraju A podmiotu, a raczej wyodrębnionej części podmiotu, zarejestrowanego w kraju B. Oddział przedsiębiorcy może działać tylko w zakresie w jakim prowadzi działalność podmiot główny. Warto tutaj zaznaczyć, iż oddział nie jest samodzielną jednostką i nie posiada osobowości prawnej, a za wszelkie zobowiązania oddziału bez ograniczeń odpowiada zagraniczny przedsiębiorca. Podatkowo w większości przypadków oddział przedsiębiorcy zagranicznego jest traktowany jako zakład i od tej części dochodu (generowanej przez zakład) należy zapłacić podatek na terenie gdzie oddział jest zlokalizowany. Choć są możliwości, by uniknąć takiej interpretacji przez organy podatkowe. Może powstać zakład w rozumieniu prawa podatkowego, który nie jest oddziałem, oraz oddział, który nie jest zakładem (brak jest tożsamości pojęć pomiędzy prawem gospodarczym a podatkowym).
b. Otwarcie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością lub akcyjnej
Otwarcie spółki na terenie Polski i Czech nie jest w żaden sposób ograniczone dla obcokrajowców z krajów UE. Proces taki w Czechach zamyka się w przeciągu 14 dni wraz z wszelkimi rejestracjami do podatków. Na terenie Polski od jakiegoś czasu istnieje możliwość rejestracji spółek przez Internet, z której to możliwości korzysta coraz więcej podmiotów – takie rozwiązanie powoduje wpis do rejestru handlowego w przeciągu 24 godzin (z praktyki wynika jedak, iż są to maksymalnie 72 godziny). W tym momencie warto wspomnieć o problemach z uzyskaniem NIP. W pojęciu urzędów skarbowych (zarówno w Polsce i w Czechach) istnieje pojęcie „wirtualna siedziba”. W rozumieniu organów jest to adres zgłoszeniowy firmy. Organy podatkowe negują możliwość prowadzenia działalności np. na 1 metrze kwadratowym powierzchni mając w swym rozumieniu tradycyjną formę biznesu (sklep, biuro, hurtownię). Wiele obrotu odbywa się jednak poprzez kontakty handlowe a zarząd spółki jest mobilny. Spotkania odbywają się w terenie, a sprzedaż idzie od dostawcy do odbiorcy z pominięciem magazynów pośrednika. W takim przypadku obowiązek posiadania adresu jest obowiązkiem administracyjnym i nie można negować, iż prowadzenie działalności na jednym metrze kwadratowym z podpisaną umową na odbiór i obsługę korespondencji (jej skanowanie i wysylanie zarządowi który jest w terenie) uniemożliwia prowadzenie działalności i jest podstawą do wydania NIP, co często w praktyce się zdarza.
c. Otwarcie działalności
Jest to forma najpopularniejsza dla małych podmiotów jednak obarczona największymi problemami podatkowymi. Małe podmioty starają się problemy podatkowe rozwiązać samodzielnie i w dobrej wierze pytają o różne rozwiązania w urzędach skarbowych, które są całkowicie nieprzygotowane do prowadzenia doradztwa w zakresie międzynarodowego prawa podatkowego. Mali przedsiębiorcy ponadto nie są w stanie ocenić profesjonalnych podmiotów zajmujących się właśnie tą tematyką i udają się do kancelarii prawnych (adwokatów), którzy niejednokrotnie niewyspecjalizowani w danym temacie udzielają błędnych informacji ustnych na podstawie których działalność jest uruchamiana, a gdy przychodzi do rozliczenia rocznego wychodzą problemy o których przedsiębiorca nie wiedział. Formalnie do założenia działalności wystarczy dowód osobisty obywatela z krajów UE.
d. Zmiany w umowie Polsko-Czeskiej w zakresie unikania podwójnego opodatkowania
Od 1 stycznia 2013 zaczęła obowiązywać nowa umowa między Polską a Czechami o unikaniu podwójnego opodatkowania. Główne zmiany to:
Nowa definicja zakładu
5% od dywidend – dotychczas było 5% lub 10% w zależności od posiadanych udziałów
Możliwość korekty przy cenach transferowych
Likwidacja tax sparing sukcesywnie likwidowana przez Polskę w kolejnych umowach
Nowa definicja zakładu obejmuje tzw. zakład usługowy czyli coś czego do tej pory nie było. Zakład usługowy powstaje z chwilą kiedy świadczenie usług doradczych i menadżerskich przekroczy okres 6 miesięcy pracownikami swoimi lub wynajętymi.
Od dnia 1 stycznia mamy 5-cio procentowe opodatkowanie dywidend wypłacanych spółkom matkom położonym w czechach przez polskie podmioty, a także matce polskiej wypłacanej przez polskie podmioty. Warto tutaj jednak zauważyć, iż pierwszeństwo można zastosować z przepisów polskich gdzie niejednokrotnie zasady te są bardziej korzystne niż w umowach międzynarodowych.
W przypadku niekorzystnego potraktowania podatnika co do cen transferowych, taki podatnik, któremu z uwagi na stwierdzone błędy w cenach transferowych dokonano korekty kosztu, może doprowadzić do korekty u swojego podmiotu powiązanego i w ramach grupy otrzymać tak naprawdę sytuację neutralną lub prawie neutralną. Należy jednak pamiętać o zastosowaniu różnych stawek podatkowych w różnych krajach, stąd nawet przy potencjalnej neutralności do takiej neutralności nie dochodzi.
Klauzule tax sparing są sukcesywnie likwidowane z kolejnymi krajami przez Ministerstwo Finansów RP. Tax sparing polegało na zasadzie, iż w jednym z krajów można było odliczyć podatek należny w drugim kraju ale… niekoniecznie zapłacony … czyli naliczony ale np. niezapłacony. Takie klauzule z Czechami nie były często wykorzystywane (były np. bardzo popularne z Cyprem). Aktualnie taka konstrukcja jest już niemożliwa, więc efektywny spadek opodatkowania nie wystąpi.
Autor: dr inż. Aleksander Wala, MBA
Literatura:
www.warido.com
https://www.cespolgroup.com/pl/
Traktat Unii Europejskiej
www.nbp.pl
